*भारत-पाकिस्तान व्यापार घोटाळा: 10 अब्ज डॉलरच्या अप्रत्यक्ष निर्यातीचा पर्दाफाश**
**भारत-पाकिस्तान व्यापार घोटाळा: 10 अब्ज डॉलरच्या
अप्रत्यक्ष निर्यातीचा पर्दाफाश**
*मुंबई, 29 एप्रिल 2025* | **KDM NEWS प्रतिनिधी**भारत आणि पाकिस्तानमधील थेट व्यापार गेल्या अनेक वर्षांपासून बंद असताना, आर्थिक थिंक टँक ग्लोबल ट्रेड रिसर्च इनिशिएटिव्ह (GTRI) च्या ताज्या अहवालाने एक धक्कादायक खुलासा केला आहे. भारतातून दरवर्षी सुमारे 10 अब्ज डॉलर (जवळपास 85,000 कोटी रुपये) किमतीचा माल दुबई, सिंगापूर आणि कोलंबो या बंदरांमार्फत अप्रत्यक्षरित्या पाकिस्तानमध्ये पाठवला जात आहे. हा माल तिसऱ्या देशांतून आल्याचे भासवण्यासाठी लेबल आणि कागदपत्रे बदलली जातात, ज्यामुळे व्यापार प्रतिबंधांना बगल देऊन हा घोटाळा चालवला जात आहे.
**काय आहे प्रकरण?**
GTRI च्या अहवालानुसार, भारतीय कंपन्या दुबई, सिंगापूर आणि कोलंबो यांसारख्या बंदरांवर माल पाठवतात. तिथे एक स्वतंत्र कंपनी हा माल ताब्यात घेते आणि बॉन्डेड वेअरहाऊसमध्ये साठवते, जिथे वाहतुकीदरम्यान शुल्क लागत नाही. येथे मालाचे लेबल आणि कागदपत्रे बदलून त्याचे मूळ स्थान लपवले जाते. उदाहरणार्थ, भारतात निर्मित वस्तूंवर ‘Made in UAE’ किंवा ‘Made in Singapore’ असे लेबल लावले जाते. त्यानंतर हा माल पाकिस्तानला पाठवला जातो, जिथे तो जास्त किमतीला विकला जातो. या पद्धतीमुळे कंपन्यांना व्यापार प्रतिबंध टाळून नफा मिळवता येतो आणि तपास यंत्रणांपासूनही बचाव होतो.
GTRI चे संस्थापक अजय श्रीवास्तव यांनी सांगितले, “हे मॉडेल बेकायदेशीर नसले तरी दिशाभूल करणारे आहे. कंपन्या व्यापार सुरू ठेवण्यासाठी सर्जनशील मार्ग शोधतात, जे अनेकदा सरकारच्या प्रतिसादापेक्षा वेगवान असतात. यामुळे भारत-पाकिस्तान व्यापार प्रतिबंधांचा उद्देशच हरवतो.”
**आकडेवारी काय सांगते?**
GTRI च्या दाव्यानुसार, आर्थिक वर्ष 2024-25 मध्ये भारताची पाकिस्तानला थेट निर्यात 447.65 दशलक्ष डॉलर इतकी होती, तर आयात केवळ 0.42 दशलक्ष डॉलर होती. यामध्ये फार्मास्युटिकल्स (110.1 दशलक्ष डॉलर), सक्रिय फार्मास्युटिकल घटक (129.6 दशलक्ष डॉलर), साखर (85.2 दशलक्ष डॉलर), ऑटो पार्ट्स (12.8 दशलक्ष डॉलर) आणि खतांचा (6 दशलक्ष डॉलर) समावेश आहे. दुसरीकडे, पाकिस्तानमधून भारतात केवळ अंजीर, तुळस आणि रोझमेरीसारख्या कृषी उत्पादनांची आयात होते, जी अत्यल्प आहे. मात्र, थेट व्यापाराव्यतिरिक्त, अप्रत्यक्ष मार्गाने 10 अब्ज डॉलरपेक्षा जास्त किमतीच्या वस्तू पाकिस्तानात पोहोचत आहेत, ज्यामुळे हा घोटाळा प्रचंड मोठा आहे.
**पहलगाम हल्ल्यानंतर व्यापारावर परिणाम**
22 एप्रिल 2025 रोजी जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाम येथे झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात 26 भारतीय पर्यटकांचा मृत्यू झाल्यानंतर भारताने कठोर पावले उचलली. अटारी-वाघा सीमा बंद करण्यासह पाकिस्तानसोबतचे सर्व औपचारिक व्यापारी संबंध तोडण्यात आले. याशिवाय, सिंधु जल करार निलंबित करण्याचा आणि राजनयिक संबंध कमी करण्याचा निर्णयही घेण्यात आला. या घटनेनंतर भारत-पाकिस्तानमधील तणाव वाढला असून, थेट व्यापार पूर्णपणे ठप्प झाला आहे. तरीही, GTRI चा दावा आहे की, औपचारिक व्यापार बंद झाला असला तरी पाकिस्तानात भारतीय वस्तूंची मागणी कायम आहे, आणि ती आता तिसऱ्या देशांमार्फत पूर्ण होत आहे.
**पाकिस्तानची भारतीय वस्तूंवर अवलंबिता**
GTRI च्या मते, पाकिस्तान भारतीय वस्तूंवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहे, विशेषतः औषधे, साखर, ऑटो पार्ट्स आणि खतांसारख्या वस्तूंसाठी. थेट व्यापार बंद झाल्याने या वस्तू आता तिसऱ्या देशांमार्फत जास्त किमतीत खरेदी केल्या जातात. यामुळे पाकिस्तानच्या ग्राहकांना जास्त किंमत मोजावी लागत आहे, तर भारतीय कंपन्यांना यातून मोठा नफा मिळत आहे. उदाहरणार्थ, भारतातून दुबईमार्फत गेलेला माल पाकिस्तानात पोहोचताना त्याची किंमत लक्षणीय वाढते, ज्याचा फायदा मध्यस्थ कंपन्यांना होतो.
**सरकारची भूमिका**
सूत्रांनुसार, भारत सरकार या घोटाळ्याची चौकशी करत आहे. अप्रत्यक्ष निर्यातीची नेमकी आकडेवारी गोळा करण्याचे काम सुरू आहे. हा माल प्रामुख्याने तिसऱ्या देशांमार्फत जात असल्याने त्याचा मागोवा घेणे आव्हानात्मक आहे. तरीही, सरकार यावर कठोर कारवाई करण्याच्या तयारीत आहे. यासंदर्भात केंद्रीय वाणिज्य मंत्रालयाने तपास यंत्रणांना निर्देश दिले असून, येत्या काही महिन्यांत यासंबंधी ठोस पावले उचलली जाण्याची शक्यता आहे.
**तज्ञांचे मत**
आर्थिक तज्ञांच्या मते, हा घोटाळा भारत-पाकिस्तानमधील जटिल आर्थिक आणि राजकीय संबंधांचा एक नवीन पैलू समोर आणतो. व्यापार प्रतिबंध असूनही बाजारपेठेची मागणी आणि पुरवठा यांचा समतोल राखण्यासाठी कंपन्या सर्जनशील मार्ग शोधतात. “हा प्रश्न केवळ आर्थिक नाही, तर राजकीय आणि सुरक्षेच्या दृष्टिकोनातूनही गंभीर आहे,” असे एका ज्येष्ठ विश्लेषकाने सांगितले.
KDM NEWS प्रतिनिधी
