**रशियाचा कावेबाजपणा : भारत-पाक तणावात चीनला S-400 क्षेपणास्त्रांचा पुरवठा**
**रशियाचा कावेबाजपणा : भारत-पाक तणावात
चीनला S-400 क्षेपणास्त्रांचा पुरवठा**
*मॉस्को/नवी दिल्ली, ३० एप्रिल २०२५* KDM NEWS प्रतिनिधी
भारत आणि पाकिस्तानमधील तणाव शिगेला पोहोचलेला असतानाच रशियाने संधी साधत कावेबाजपणा केल्याचे वृत्त समोर आले आहे. रशियाने आपला मित्रदेश चीनला अत्याधुनिक S-400 ट्रायम्फ हवेत मारा करणारी क्षेपणास्त्र प्रणाली सुपूर्द केली आहे. या निर्णयाने संपूर्ण जगाचे लक्ष वेधले असून, भारतासाठी चिंतेचा विषय ठरला आहे. S-400 ही जगातील सर्वात कार्यक्षम आणि घातक हवाई संरक्षण प्रणाली मानली जाते, जी विविध हवाई हल्ले परतवून लावण्यास सक्षम आहे. भारत-पाक तणाव आणि पाकिस्तानशी मैत्री असलेल्या चीनची वाढती ताकद यामुळे आंतरराष्ट्रीय समीकरणे बदलण्याची शक्यता आहे.
### **2014 च्या कराराची पूर्तता**
स्थानिक वृत्तसंस्थांच्या माहितीनुसार, रशियाने 2014 मध्येच चीनसोबत S-400 ट्रायम्फ क्षेपणास्त्र प्रणाली खरेदीचा अब्जावधी डॉलरचा करार केला होता. या करारावर स्वाक्षऱ्या झाल्या होत्या, परंतु ११ वर्षांनंतर आता त्याची अंमलबजावणी झाली आहे. रशियाच्या या पावलाने चीनच्या राष्ट्रीय वायुसेनेची ताकद वाढणार असून, रशिया-चीन संबंध अधिक दृढ होण्याची शक्यता आहे. भारतानेही रशियाकडून S-400 प्रणाली खरेदी केली असून, त्यापैकी काही युनिट्स सीमेवर तैनात आहेत. मात्र, रशियाने आता चीनला ही प्रणाली पुरवल्याने भारताच्या सामरिक रणनीतीवर प्रश्नचिन्ह उभे राहिले आहे.
### **S-400 ची ताकद आणि भारताची चिंता**
S-400 ट्रायम्फ ही रशियाची अत्याधुनिक हवाई संरक्षण प्रणाली आहे, जी 400 किलोमीटर परिघात लढाऊ विमाने, क्रूझ क्षेपणास्त्रे, बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे आणि ड्रोन यांसारख्या हवाई लक्ष्यांचा नाश करू शकते. रशियाच्या अल्माझ-आँटे कॉर्पोरेशनने विकसित केलेली ही प्रणाली अचूकता आणि अष्टपैलू क्षमतेसाठी प्रसिद्ध आहे. भारताने 2018 मध्ये 5.43 अब्ज डॉलरचा करार करून पाच S-400 रेजिमेंट्स खरेदी केल्या, ज्यापैकी पहिली युनिट डिसेंबर 2021 मध्ये मिळाली. दुसरीकडे, पाकिस्तानकडे चीनच्या HQ-9 हवाई संरक्षण प्रणाली आहे, जी S-400 च्या तुलनेत कमी सक्षम आहे.
रशियाने चीनला S-400 पुरवल्याने भारताच्या सामरिक गणितावर परिणाम होऊ शकतो. विशेषत: चीन आणि पाकिस्तान यांच्यातील जवळीक लक्षात घेता, चीन ही तंत्रज्ञानाची माहिती पाकिस्तानशी शेअर करू शकतो, अशी भीती तज्ज्ञांना आहे. यामुळे भारताच्या हवाई संरक्षण प्रणालीला धोका निर्माण होण्याची शक्यता आहे.
### **भारत-पाक तणाव आणि रशियाची भूमिका**
जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाम येथे 22 एप्रिल 2025 रोजी झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात 26 नागरिकांचा मृत्यू झाल्याने भारत-पाक तणाव वाढला आहे. भारताने या हल्ल्यासाठी पाकिस्तानला जबाबदार ठरवत सिंधू जल करार निलंबित केला, अटारी सीमा बंद केली आणि पाकिस्तानी नागरिकांचे व्हिसा रद्द केले. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी उच्चस्तरीय बैठकीत लष्कराला "हल्ला कधी आणि कुठे करायचा हे ठरवण्याचे पूर्ण स्वातंत्र्य" दिले आहे. पाकिस्तानच्या संरक्षणमंत्र्यांनी भारताकडून 24-36 तासांत लष्करी कारवाईची शक्यता वर्तवली आहे.
अशा संवेदनशील परिस्थितीत रशियाचा चीनला S-400 पुरवण्याचा निर्णय भारतासाठी धक्कादायक आहे. रशिया आणि भारत यांच्यातील दीर्घकालीन मैत्री असताना हा निर्णय भारताच्या विश्वासाला तडा देणारा ठरू शकतो. काही अहवालांनुसार, रशियाने चीनला दिलेल्या S-400 प्रणालीत काही प्रगत वैशिष्ट्ये बंद केली असली तरी त्याची सामरिक महत्ता कमी होत नाही.
### **भारताची तयारी आणि फ्रान्सशी करार**
रशियाच्या निर्णयाच्या पार्श्वभूमीवर भारताने संरक्षण तयारी तीव्र केली आहे. भारत आणि फ्रान्स यांच्यात 64,000 कोटी रुपयांचा करार झाला असून, भारतीय नौदलाच्या आयएनएस विक्रांत विमानवाहू जहाजावर 26 राफेल मरीन लढाऊ विमाने तैनात केली जाणार आहेत. याशिवाय, स्वीडनकडून रॉकेट लॉन्चर्सचा पुरवठा झाला आहे. भारताने S-400 प्रणालींचा वापर करून पाकिस्तानच्या AWACS विमानांना लक्ष्य करण्याची रणनीती आखल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे.
### **चीन-पाक युती आणि भारताची चिंता**
चीन आणि पाकिस्तान यांच्यातील वाढती जवळीक भारतासाठी चिंताजनक आहे. चीनने अलीकडेच पाकिस्तानला PL-15 लांब पल्ल्याच्या क्षेपणास्त्रांचा पुरवठा केला, ज्यामुळे पाकिस्तानची हवाई ताकद वाढली आहे. तुर्कस्ताननेही पाकिस्तानला सहा सैन्य वाहतूक विमानांद्वारे युद्धसामग्री पुरवली आहे. रशियाने आता चीनला S-400 दिल्याने या युतीला आणखी बळ मिळण्याची शक्यता आहे.
### **आंतरराष्ट्रीय प्रतिक्रिया**
संयुक्त राष्ट्रांचे सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस यांनी भारत आणि पाकिस्तानला संयम राखण्याचे आवाहन केले आहे. अमेरिका, युरोपीय देश आणि इतर प्रमुख शक्तींनीही शांततापूर्ण मार्गाने तोडगा काढण्याचा सल्ला दिला आहे. मात्र, रशियाच्या ताज्या पावलामुळे आंतरराष्ट्रीय समीकरणे अधिक गुंतागुंतीची बनली आहेत.
### **पुढे काय?**
रशियाच्या या कृतीमुळे भारत-रशिया संबंधांवर परिणाम होण्याची शक्यता आहे. भारत आता स्वदेशी संरक्षण तंत्रज्ञान आणि फ्रान्स, अमेरिका यांसारख्या पाश्चिमात्य देशांशी सहकार्य वाढवण्यावर भर देत आहे. चीन आणि पाकिस्तानच्या वाढत्या सामरिक ताकदीला तोंड देण्यासाठी भारताला आपली रणनीती अधिक मजबूत करावी लागेल. रशियाचा हा कावेबाजपणा भारतासाठी इशारा आहे की, बदलत्या जागतिक राजकारणात कोणत्याही मित्रदेशावर पूर्ण अवलंबून राहणे धोक्याचे ठरू शकते.
