**२१ जून: उत्तर गोलार्धातील सर्वात मोठा दिवस, दक्षिण गोलार्धातील सर्वात लांब रात्र**

**२१ जून: उत्तर गोलार्धातील सर्वात मोठा दिवस, दक्षिण गोलार्धातील सर्वात लांब रात्र** 

**KDM NEWS प्रतिनिधी** नवी दिल्ली, २१ जून २०२५: आज २१ जून हा उत्तर गोलार्धातील वर्षातील सर्वात मोठा दिवस आहे, ज्याला खगोलशास्त्रात ‘समर सोलस्टिस’ म्हणतात. या दिवशी सूर्यप्रकाशाचा कालावधी सर्वात जास्त असतो, तर रात्र सर्वात लहान असते. भारतासह उत्तर गोलार्धातील देशांमध्ये आज सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंत सुमारे १३ तासांहून अधिक काळ दिवस राहील, तर रात्र केवळ ११ तासांची असेल. याउलट, दक्षिण गोलार्धात आज सर्वात लांब रात्र आणि सर्वात लहान दिवस अनुभवला जात आहे.

**पृथ्वीच्या अक्षीय झुकावामुळे ही खगोलीय घटना**  

या घटनेचे मुख्य कारण म्हणजे पृथ्वीचा २३.५ अंशांचा अक्षीय झुकाव आणि तिची सूर्याभोवती कक्षेतील विशिष्ट स्थिती. पृथ्वी सूर्याभोवती फिरताना तिचा अक्ष नेहमी २३.५ अंशांनी कललेला असतो. आज, २१ जून रोजी, पृथ्वीच्या कक्षेतील स्थान असे आहे की उत्तर गोलार्ध सूर्याच्या दिशेने सर्वात जास्त झुकलेला आहे. यामुळे सूर्याची किरणे कर्कवृत्तावर (२३.५° उत्तर अक्षांश) थेट पडतात, ज्यामुळे उत्तर गोलार्धात सूर्य आकाशात सर्वोच्च स्थानावर दिसतो आणि सूर्यप्रकाशाचा कालावधी वाढतो.

**आर्क्टिक सर्कलमध्ये ‘मिडनाइट सन’**  

उत्तर ध्रुवीय प्रदेशात, विशेषतः आर्क्टिक सर्कलच्या वरच्या भागात, आज सूर्य क्षितिजावरून मावळतच नाही. याला ‘मिडनाइट सन’ म्हणतात, जिथे सूर्य २४ तास क्षितिजावर फिरत राहतो. या भागात सुमारे सहा महिने सतत सूर्यप्रकाशाचा कालावधी सुरू होतो. नॉर्वे, फिनलंड, ग्रीनलँड आणि अलास्कासारख्या देशांमध्ये आज हा अनोखा अनुभव पाहायला मिळतो.

**दक्षिण गोलार्धात सर्वात मोठी रात्र**  

याउलट, दक्षिण गोलार्धात (जसे की ऑस्ट्रेलिया, दक्षिण अमेरिका, दक्षिण आफ्रिका) आज सूर्य मकर वृत्तापासून सर्वात दूर उत्तर दिशेत आहे. पृथ्वीचा दक्षिण गोलार्ध सूर्यापासून दूर झुकलेला असल्याने तिथे सूर्यप्रकाशाचा कालावधी कमी होतो, परिणामी आज सर्वात लांब रात्र अनुभवली जाते. अंटार्क्टिक सर्कलच्या खालील भागात सूर्य आज उगवतच नाही, आणि सुमारे सहा महिन्यांचा सतत अंधाराचा कालावधी सुरू होतो.

**दक्षिणायनाची सुरुवात**  

२१ जूनपासून सूर्याचे दक्षिणायन सुरू होते. याचा अर्थ, पृथ्वी पुढे सरकत असताना सूर्य स्थानिक आकाशात दररोज दक्षिण दिशेकडे सरकत जाईल. यामुळे उत्तर गोलार्धात हळूहळू दिवस लहान आणि रात्री लांब होऊ लागतील. २१ सप्टेंबर रोजी दिवस आणि रात्र समान कालावधीचे होतील, ज्याला ‘विषुव’ म्हणतात. त्यानंतर, २२ डिसेंबर रोजी उत्तर गोलार्धात सर्वात लहान दिवस आणि दक्षिण गोलार्धात सर्वात मोठा दिवस असेल.

**वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व**  

समर सोलस्टिस ही केवळ खगोलीय घटना नाही, तर तिचे सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्वही आहे. भारतात, या दिवशी उत्तरायन संपून दक्षिणायन सुरू होते, जे हिंदू पंचांगानुसार महत्त्वाचे आहे. मराठी पंचांगात आजपासून वर्षा ऋतूचा प्रारंभ मानला जातो. जगभरात, विशेषतः पश्चिम देशांमध्ये, हा दिवस वसंत ऋतूचा अंत आणि उन्हाळ्याची सुरुवात दर्शवतो. नासाच्या मते, आज सूर्यापासून पृथ्वीला ३० टक्के अधिक ऊर्जा मिळते, ज्यामुळे हवामान आणि पर्यावरणावरही परिणाम होतो.

**वर्षातील अनोखी खगोलीय घटना**  

२१ जून हा दिवस पृथ्वीच्या सूर्याभोवतीच्या प्रवासातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. पृथ्वीच्या अक्षीय झुकावामुळे निर्माण होणारी ही घटना आपल्याला ऋतूंचे चक्र, दिवस-रात्रीचे बदल आणि पृथ्वीच्या खगोलीय गतीबद्दल जाणून घेण्याची संधी देते. आजचा हा सर्वात मोठा दिवस आपल्याला निसर्गाच्या चमत्काराची आठवण करून देतो आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून पृथ्वीच्या गतीचा अभ्यास करण्याची प्रेरणा देतो.

KDM NEWS प्रतिनिधी